Του Γιώργου Κ. Τριανταφυλλίδη, Λέκτορα της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ.
Για την κριτική της διεργασίας στην ΕΕ σε χημικό – οικολογικό πλαίσιο αφορμή έδωσε το άρθρο των F. Korte, M. Spiteller and F. Coulston “The Cyanide Leaching Gold Recovery Process (CLGR), A non-sustainable Technology with unacceptable Impacts to Ecosystems and Humans – The Disaster in Romania” (2000). Τότε έγινε σαφές ότι θα επιχειρηθεί άκρατη εφαρμογή της διεργασίας σε χώρες της ΕΕ. Ο Καθηγητής της Περιβαλλοντικιής Χημείας του Πανεπιστημίου του Μονάχου F. Korte ήταν κεντρικός εισηγητής της διημερίδας για τη μεταλλουργία του χρυσού του Περιφερειακού Τμήματος Θράκης του ΤΕΕ στις 14-15 Οκτωβρίου 2000 στην Κομοτηνή. Είχε δραστηριοποιηθεί και στην Τουρκία στη δεκαετία του 1990. Κατά τη συμμετοχή του αντιλήφθηκε την έκταση του προβλήματος, επισκέφθηκε την Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2001 και παρουσίασε τις θέσεις του στο Σύμβουλο – Εισηγητή για το θέμα της TVX κ. Κωνσταντίνο Ράντο του ΣτΕ. Απέστειλε τέλος επιστολή προς τον κ. Romano Prodi στην ΕΕ ζητώντας του να μη γίνει αποδεκτή η εφαρμογή της κυάνωσης για παραγωγή χρυσού στις χώρες της ΕΕ. Την ίδια περίοδο η Τσεχία απέρριψε την εφαρμογή της μεθόδου στη χώρα αυτή και το Δεκέμβρη του 2009 και η Ουγγαρία έπραξε το ίδιο.
Άλλες όμως ήταν οι βουλές μέσα στους κύκλους της ΕΕ από το 2002 και εντεύθεν. Επικράτησε η άποψη των εταιριών παραγωγής κυανιούχου νατρίου (Degussa) και χρυσού. Παρά μία παλαιότερη απόφαση του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου για απόρριψη εφαρμογής της μεθόδου η πρωτοβουλία Verheugen επανέφερε στις χώρες της ΕΕ ένα καθεστώς της εποχής της αποικιοκρατίας του Kortez. Το χρήμα άφθονο, η αντίδραση από την υπόλοιπη κοινωνία ανύπαρκτη, η μέθοδος δεν θα εφαρμοσθεί σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης όπως η Γερμανία ή η Ολλανδία, οι μεσογειακές χώρες βουτηγμένες σε δημοσιονομική κατάντια (άρχισαν πλέον και μας αποκαλούν PIGS δηλαδή Portugal, Irland, Greece, Spain θα καταστρέψουν τη ζώνη του Ευρώ), Βουλγαρία και Ρουμανία εκλιπαρούν για επιδοτήσεις και το αποτέλεσμα ήταν η ΚΥΑ 39624/25-9-2009 για τη διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων με την οποία αδειοδοτείται η κυάνωση στην Ελλάδα. Φάρος σοβαρότητας μέχρι σήμερα η Ουγγαρία.
Η μέθοδος της κυάνωσης εδράζεται σε πολύ σύνθετη χημεία των υδατικών διαλυμάτων του κυανίου για εκχύλιση και παραγωγή χρυσού. Διεθνώς έχει χυθεί πολύ μελάνι για το θέμα των συνεπειών οπότε στα πλαίσια του σημερινού κειμένου θα εστιασθώ στη λεγόμενη κωδικοποίηση της διεργασίας (από τη χημική – περιβαλλοντική σκοπιά) από πλευράς των εταιριών και στην αποκωδικοποίηση από τους κριτές της.
Μετά το γνωστό ατύχημα στη Baia – Mare και την εκτεταμένη ρύπανση των νερών του Δούναβη από κυανιούχα κατάλοιπα το ICME (International Council on Metals and the Environment), ένας οργανισμός ο οποίος χρηματοδοτήθηκε κατά κύριο λόγο από τη βιομηχανία χρυσού, μαζί με την UNEP (United Nations Environmental Programme) με σειρά από meetings προετοίμασαν έναν κώδικα διαχείρισης του κυανίου στη μεταλλουργία χρυσού. Τα βασικά σημεία του κώδικα εμφανίζονται στη ΚΥΑ 39624 πράγμα το οποίο σημαίνει ότι το ΥΠΕΧΩΔΕ στήριξε τα οικονομικά συμφέροντα των εταιριών και τίποτε άλλο. Ας σημειωθεί ότι το ICME αντικαταστάθηκε από έναν άλλο χρηματοδοτούμενο από τις εταιρίες οργανισμό τον ICMM (Intenational Council for Mining and Metals).
Η διεργασία της κυάνωσης αφού επεξεργασθεί το πέτρωμα επί 24 ώρες στα μπάνια κυανίου εφαρμόζει μία από τις λεγόμενες μεθόδους αποτοξικοποίησης για υποβάθμιση της παρουσίας ζωντανών κυανιόντων (μετατροπή των κυανιούχων προς κυανικά) και τελικά απορρίπτει τον πολφό στη λίμνη τέλματος.
Τρεις είναι οι πλέον σημαντικές μέθοδοι αποτοξικοποίησης (σύμφωνα με τις εισηγήσεις στη διημερίδα Κομοτηνής). Αναφέρονται ακολούθως με τις ενδιάμεσες χημικές ενώσεις τις οποίες δημιουργούν:
1. Αλκαλική χλωρίωση (κυανικά, κυανίδιο του χλωρίου, χλωραμίνες, υποχλωριώδη άλατα)
2. Μέθοδος INCO ή διαφορετικά γνωστή ως μέθοδος SO2/αέρα (κυανικά, θειοκυανιούχα, θειικό οξύ)
3. Μέθοδος Degussa ή διαφορετικά μέθοδος Η2Ο2 (υδροξείδια μετάλλων, σιδηρικυανιούχος χαλκός)
Kεντρικό σημείο της χημείας των τελμάτων για τις εταιρίες μετά την απόρρριψη του πολφού είναι η εστίαση στην περιεκτικότητα της υγρής φάσης του τέλματος στα λεγόμενα κυανίδια WAD (κυανίδια διιστάμενα σε ασθενή οξέα, weak acid dissociable cyanides) τα οποία είναι τα πλέον εύκολα διιστάμενα. Στον κώδικα των εταιριών αναφέρεται οριακή περιεκτικότητα των κυανιδίων WAD 0,5 mg/lt (ppm) για απόρριψη (έμμεσα ή άμεσα) σε επιφανειακά νερά. Και αυτή περιεκτικότητα όμως είναι θανατηφόρα για πολλούς έμβιους οργανισμούς (πουλιά, ψάρια).
Για τα ελεύθερα κυανιόντα ο (free cyanides) ο κώδικας αποδέχεται 0,022 mg/lt (ppm) για απόρριψη στα νερά. Και η περιεκτικότητα αυτή είναι θανατηφόρα για έμβιους οργανισμούς. Στο σημείο όμως αυτό υπάρχει ένσταση για τη δυνατότητα αξιόπιστης μέτρησης ελάχιστης περιεκτικότητας των ελεύθερων κυανιόντων στα αναλυτικά εργαστήρια την οποία προσδιορίζουν στο 1 ppm.
Τέλος ο κώδικας αποδέχεται 50 ppm κυανιδίων WAD σε ανοικτά νερά περιεκτικότητα η οποία δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την κοινωνία των ανθρώπων που ζουν στο περιβάλλον διότι είναι τοξική και θανατηφόρα για πολλά έμβια είδη.
Εστω και παραγνωρίζοντας τη μη προσδιορίσιμη περιεκτικότητα σε προσροφημένα κυανίδια στη στερεά φάση η λογική αυτή δεν λαμβάνει υπόψη μία μεγάλη σειρά από κυανιούχες ενώσεις αλλά και ενδιάμεσες χημικές ενώσεις που υπάρχουν μέσα στα τέλματα.
Συνοψίζοντας τους λόγους για τους οποίους από καθαρά χημική άποψη τα τέλματα της μεταλλουργίας χρυσού είναι απαράδεκτα αναφέρονται τα εξής:
1. Τα τέλματα από χημική άποψη είναι ιδιαίτερα σύνθετα σύνολα και ο χημικός τους προσδιορισμός εν πολλοίς είναι αδύνατος. Περιέχουν μία ποικιλία τοξικών ενώσεων (ελεύθερα κυανιόντα, μεταλλοκυανιούχα σύμπλοκα, κυανικά, θειοκυανιούχα, αμμωνία, πολλές οργανοκυανιούχες ενώσεις, δικυάνιο, κυανίδιο του χλωρίου, χλωραμίνες), διάφορα μέταλλα (As, Cd, Co, Cu, Fe, Pb, Ni, Se, Ag, Hg, Mo, V κ.α), αμέταλλα (θειικά, χλωρίδια, φθορίδια, νιτρικά) και ραδιενεργά στοιχεία (ράδιο, ουράνιο).
2. Το pH του τέλματος δεν είναι σταθερό. Παρουσιάζει διακυμάνσεις σε ευρέα όρια οπότε είναι αδύνατος ο έλεγχος παρουσίας ενώσεων οι οποίες εξαρτώνται από τη διάσπαση άλλων συναρτήσει της ενεργού οξύτητας.
3. Οι αναλύσεις ρουτίνας κρύβουν περισσότερα από όσα αναδεικνύουν. Οι ακριβείς αναλύσεις κυανιδίων στα νερά και τα εδάφη είναι πολύ δύσκολη διαδικασία. Υπάρχει ασυμφωνία των ειδικών για το πώς πρέπει να παίρνονται τα δείγματα, να διαφυλάσσονται, για το πώς πρέπει να γίνονται οι μετρήσεις για τις διάφορες κατηγορίες κυανιδίων. Ο κώδικας αυτά τα παραβλέπει και μένει στα WAD.
Ένα τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η επιδίωξη μέτρησης της περιεκτικότητας σε θειοκυανιούχα τα οποία διασπώνται σε ελεύθερα κυανίδια με το ηλιακό φως, το οποίο διασπά και άλλα μεταλλοκυανιούχα σύμπλοκα. Επομένως έχει μεγάλη σημασία ποια ώρα της ημέρας γίνεται η δειγματοληψία.
4. H γεωχημική συμπεριφορά του υλικού των τελμάτων είναι πρακτικά άγνωστη. Η άποψη των εταιριών ότι τα κυανίδια οξειδώνονται / διασπώνται όταν εκτεθούν στον αέρα και ότι όταν εισπνέονται από τον άνθρωπο σε χαμηλές δόσεις δεν αποτελούν πρόβλημα αποτελεί κάκιστη βάση για διαπραγμάτευση του θέματος μαζί τους. Το κυάνιο τείνει να σχηματίζει …εκατοντάδες ενδιάμεσες χημικές ενώσεις οι οποίες αν και λιγότερο τοξικές είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τα έμβια όντα διότι επιβιώνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στην ατμόσφαιρα (το καθαρό κυάνιο διασπάται από τις ηλιακές ακτίνες σε δύο χρόνια στην καθαρή ατμόσφαιρα). Τέλος η επιβίωσή του μέσα στα τέλματα χρονικά είναι πλήρως απροσδιόριστη.
Οι παραπάνω λόγοι καθιστούν πρόδηλους τους λόγους απόρριψης της διεργασίας από την κοινωνία σκεπτομένων ανθρώπων.
Τι έκανε όμως το ΥΠΕΧΩΔΕ και η ΕΕ; Υποτάχθηκαν άνευ όρων στις απαιτήσεις των εταιριών χρυσού και με το άρθρο 14 της ΚΥΑ 39624 βάζουν οριακή περιεκτικότητα κυανιόντων WAD στις λίμνες τα 10 ppm και όλα τα υπόλοιπα πάνε περίπατο.
Δεν θα αντιδράσει κανείς σ’ αυτήν την κατάσταση; Από την Ουγγαρία περιμένουμε να διαφυλαχθεί η περιβαλλοντική ακεραιότητα του τόπου μας;
Την οργή και την αγανάκτησή τους για την ανεύθυνη πρακτική της Ελληνικός Χρυσός αλλά και την αδιαφορία του κράτους που την υποστηρίζει εξέφρασαν χθες οι κάτοικοι του Σταυρού λίγες μέρες μετά το περιβαλλοντiκό ατύχημα που συνέβη στην Ρεντίνα με την διαρροή αρσενοπυριτών από φορτηγό της Ελληνικός Χρυσός. Να υπενθυμίσουμε ότι ήδη ο δήμος Βόλβης μετά από έκτακτο δημοτικό συμβούλιο που πραγματοποίησε αποφάσισε να προχωρήσει σε ασφαλιστικά μέτρα για την απαγόρευση της κυκλοφορίας των φορτηγών της εταιρείας μέσα από την κατοικημένη και ταυτόχρονα ιδιαίτερα τουριστική περιοχή του Σταυρού ενώ Συνέχεια 
ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ